Ishyirahamwe rishinzwe kurwanya ruswa ryashyizweho na TRACE ryasohoye uyu mwaka ruswa Risk Matrix, ripima ingaruka zo gutanga ruswa mu bucuruzi mu bihugu 194, mu turere, no mu turere twigenga ndetse n’utwigenga mu gice.

Sponsored Ad

Dukurikije imibare ya 2020, Koreya ya Ruguru, Turukimenisitani, Sudani y’Amajyepfo, Venezuwela na Eritereya ni byo bihugu bigaragaza ruswa nyinshi ku isi mu bucuruzi, mu gihe Danemarke, Noruveje, Finlande, Suwede na Nouvelle-Zélande ari byo biri hasi cyane, bisa n’ibitarangwamo ruswa.

Amanota ashingiye ku bintu bine: imikoranire y’ubucuruzi na guverinoma, gukumira ruswa no kubahiriza amategeko, gukorera mu mucyo kwa leta n’abakozi ba Leta, ndetse n’ubushobozi bwo kugenzura sosiyete sivile, harimo n’uruhare rw’itangazamakuru.

Buri gihugu gihabwa amanota kuva kuri 1 kugeza kuri 100 kuri buri gacei hamwe na ruswa yose hamwe muri rusange. Amanota yo hejuru yerekana ibyago byinshi byo gutanga ruswa mubucuruzi. Isuzuma ryerekana niba amanota yatanzwe ari “meza” cyangwa “mabi” akorwa ugereranije n’utundi duce twose turi muri urwo rwego.

Hano hepfo twabakusanyirije urutonde rw’ibihugu bitanu bya Afurika bifite amahirwe make y’uko abayobozi ba leta basaba ruswa:

1. Ibirwa bya Maurice

Ibirwa bya Maurice byashyizwe ku mwanya wa 44 ku isi n’amanota rusange 35 (ahanini biza ku mwanya wa mbere muri Afurika). Ku bipimo byakoreshejwe mu gupima ingaruka za ruswa, byashyizwe ku mwanya wa 34 ku mikoranire y’ubucuruzi na Guverinoma kubera imikoranire mike ya guverinoma, gutegereza ruswa hagati, n’umutwaro muke wo kugenzura.

Yagize amanota 38 mu kurinda ruswa no kuyirwanya. ishingiye ku gipimo giciriritse cyo kwanga ruswa hamwe n’ubuziranenge bwo kubahiriza amategeko arwanya ruswa.

Ku bijyanye no gukorera mu mucyo kwa Leta n’abakozi ba Leta, yagize 42 kubera gukorera mu mucyo hagati kwa guverinoma no kubirebana n’imari ya leta.

Cyakora, Ibirwa bya Maurice byahawe amanota meza ku bushobozi bwo kugenzura sosiyete sivile, aho byabonye amanota 28 muri uru rwego, hashingiwe ku rugero ruciriritse rw’ubwisanzure bw’itangazamakuru / ubuziranenge ndetse n’urwego rwo hejuru rw’imiryango itegamiye kuri Leta.

2. Botswana

Botswana yashyizwe ku mwanya wa 53 (n’uwa kabiri muri Afurika) n’amanota 39.

Ku mikoranire y’ubucuruzi na Guverinoma, igihugu cya Afurika y’iburasirazuba cyatsinze ku manota 43 hashingiwe ku rwego ruciriritse rw’imikoranire ya guverinoma, gutegereza ruswa nke, n’umutwaro uciriritse ku mategeko.

Nyamara, yatsindiye 29 mu kurinda ruswa no kuyirwanya ishingiye ku bwiza bwo kwanga ruswa hamwe n’ubuziranenge bwo kubahiriza amategeko agenga ruswa.

Botswana yabonye amanota yo hagati 49 ya Leta n’abakozi ba Leta mu gukorera mu mucyo. Ryari rishingiye ku kigero cyo hagati kuri guverinoma no gukorera mu mucyo no kubirebana n’imari ya leta.

Mu kubaka ubushobozi bwo kugenzura sosiyete sivile, Botswana yabonye amanota meza 28 muri uru rwego, hashingiwe ku rugero ruciriritse rw’ubwisanzure bw’itangazamakuru / ubuziranenge ndetse n’urwego rwo hejuru rwa sosiyete sivile mu kubigiramo uruhare.

3. Tunisia

Tunisia iri ku mwanya wa 55 (n’uwa gatatu muri Afurika) ifite amanota 40 muri rusange. Ku mikoranire y’ubucuruzi na Guverinoma, igihugu cya Afurika y’Amajyaruguru cyatsinze ku manota 42 hashingiwe ku rwego ruciriritse rw’imikoranire ya guverinoma, gutegereza ruswa, ndetse n’umutwaro uciriritse ku mategeko.

Nyamara, yatsinze ku manota 50 mu kurinda ruswa no kuyirwanya ishingiye ku bwiza bwo kwanga ruswa hamwe n’ubuziranenge bwo kubahiriza amategeko.

Tunisia yabonye amanota yo hagati 46 kuri Leta n’abakozi ba Leta mu gukorera mu mucyo. Ryari rishingiye ku mucyo wo hagati kwaa guverinoma no gukorera mu mucyo ku birebana n’imari ya leta.

Mu kubaka ubushobozi bwa sosiyete sivile Igenzura Tunisia yabonye amanota meza 24 muri uru rwego, hashingiwe ku rugero ruciriritse rw’ubwisanzure bw’itangazamakuru / ubuziranenge ndetse no mu rwego rwo hejuru rw’imiryango itegamiye kuri Leta.

4. Namibia

Umwanya rusange wa Namibia wari 58 (ni uwa kane muri Afurika) ifite amanota angana na 41. Yashyizwe ku mwanya wa 44 ku mikoranire y’ubucuruzi na Guverinoma kubera imikoranire mike ya guverinoma, gutegereza ruswa biri hagati, n’umutwaro muke wo kugenzura.

Yatsinze 51 mu kurinda ruswa no kuyirwanya ishingiye ku gipimo giciriritse cyo kwanga ruswa hamwe n’ubuziranenge bwo kubahiriza amategeko.

Ku mucyo wa Leta n’abakozi ba Leta, yatsinze ku manota 43 kubera gukorera mu mucyo hagati ya guverinoma no gukorera mu mucyo ku birebana n’imari ya leta.

Cyakora, yakiriye amanota meza ku bushobozi bwo kugenzura sosiyete sivile. Namibia yakiriye amanota meza, 27 muri uru rwego, hashingiwe ku kigero cyo hagati cy’ubwisanzure bw’itangazamakuru / ubuziranenge ndetse n’urwego rwo hejuru rw’imibereho ya sosiyete sivile.

5. Afurika y’Epfo

Afurika y’Epfo ifite ubukungu bwa kabiri muri Afurika. Muri rusange, yashyizwe ku mwanya wa 61 (n’uwa gatanu muri Afurika) n’amanota ya ruswa angana na 41. Ku bintu byakoreshejwe mu gusuzuma ibihugu, yatsindiye 51 mu kurinda ruswa no kuyirwanya ishingiye ku gipimo giciriritse cyo kwanga ruswa ndetse no mu rwego rwo hejuru rwo kubahiriza amategeko.

Afurika y’Epfo yabonye amanota yo hagati ya 60 mu kurinda ruswa no kuyirwanya, ishingiye ku bwiza buke bwo kwanga ruswa ndetse no mu rwego rwo hagati rwo gushyira mu bikorwa amategeko.

Ku bijyanye no gukorera mu mucyo kwa Leta n’abakozi ba Leta, Afurika y’Epfo yabonye amanota meza 29, ishingiye ku mucyo mwiza wa guverinoma no gukorera mu mucyo ku birebana n’imari ya leta.

Cyakora, yakiriye amanota meza ku bushobozi bwo kugenzura sosiyete sivile. Afurika y’Epfo yakiriye amanota 24 muri uru rwego, ishingiye ku rugero ruciriritse rw’ubwisanzure bw’itangazamakuru / ubuziranenge ndetse no mu rwego rwo hejuru rw’imiryango itegamiye kuri Leta.